سیدمحمدهاشم موسوی خوانساری چهارسوقی«آیة الله سید محمد هاشم خوانساری چهار سوقی»، در سال ۱۲۳۵ ق، متولد شد. او، فرزند آیة الله سید زین العابدین خوانساری است. او را سرسلسله خاندان معروف روضاتی می‌شناسند. فهرست مندرجات۲ - اساتید ۳ - شاگردان ۴ - آثار ۵ - وفات ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - معرفی اجمالیمیرزا محمد هاشم، هفت برادر داشت که جملگی از علما و فضلا و یا مجتهدان اصفهان بوده‌اند و آیة الله میرزا محمدباقر خوانساری صاحب کتاب پرارج «روضات الجنات» یکی از آنان بوده است. ایشان، در سال ۱۲۷۴ ق، پس از حضور ده ساله در درس مرحوم میر سید حسن مدرس که از افاضل اعلام اصفهان بود، به نجف اشرف عزیمت نمود و در درس شیخ اعظم انصاری حاضر شد و مورد توجه خاص شیخ گردید؛ چنان که شیخ او را به اتمام کتاب «اصول آل الرسول» تشویق نمود و نیازمندی حوزه علمیه نجف را نسبت به چنین کتابی اعلام فرمود. مراودات او با میرزای بزرگ شیرازی نیز یادآور حضور جدی و علمی میرزا در مدینة العلم نجف اشرف بوده است و بدین سان، میرزا هاشم، از شاگردان و خصیصین مکتب نجف نیز محسوب می‌شود. میرزا، پس از حضوری چند ساله در نجف اشرف، به ایران مراجعت کرد و در اصفهان دوباره رحل اقامت افکند و مدت پنجاه سال به تدریس فنون مختلف علمی از فقه و اصول و رجال و... پرداخت و بزرگان بسیاری از محضرش بهره‌ها بردند. در دهه‌های آخر این پنجاه سال، میرزا به مقام افتاء و مرجعیت نائل گردید و مردم نقاط گسترده‌ای از بلاد ایران، به ویژه اصفهان و خوانسار از او تقلید می‌کردند و در موقعیت‌های مختلف، گوش به فرمان او بودند و این زمان، مصادف بود با مرجعیت میرزای بزرگ شیرزای، مرجع بزرگ شیعه و صاحب فتوای تحریم تنباکو در نجف اشرف؛ در عین حال، رساله عملیه اش در شهرهای مختلف مورد عمل و مراجعه مؤمنین بود. ۲ - اساتیداولین استاد وی که کرارا از او نام می‌برده است، والدش، آقا سید زین العابدین خوانساری است که بسیاری از علوم را در محضرش فراگرفت و استاد دیگرش، برادر فاضل، علامه و صاحب کمالاتش، آقا سید محمد باقر خوانساری، صاحب کتاب پرارج «روضات الجنات» است. از اساتید دیگری که خود از مبرزین فضلای اصفهان بوده و میرزا از محضرش بهره‌های فراوان برده است، آقا میر سید حسن مدرس بوده که پس از فوت سید صدر در سنه ۱۲۶۴ ق، به مدت ده سال، از ملازمین درس وی بوده است و سپس راهی نجف اشرف شده و در محضر شیخ اعظم انصاری زانوی شاگردی به زمین ساییده است و از خواص شاگردان وی گردیده و مورد توجه شیخ اعظم قرار گرفته است. آیة الله، آقا شیخ محمد ابراهیم کرباسی، صاحب کتاب «اشارات الاصول» نیز استاد دیگر میرزا است؛ همان گونه که سید شفتی، صاحب کتاب «مطالع الانوار»، از اساتید اوست. میرزا، مکاتباتی نیز با شیخ محمد حسن، صاحب «جواهر» و آقا سید ابراهیم قزوینی، صاحب «ضوابط الاصول» که از افاضل اعلام نجف اشرف بوده، داشته است و از ناحیه شخص اخیر، به دریافت اجازه اجتهاد نایل گردیده است. ۳ - شاگردانمیرزا، در مدت عمر، به دلیل حضور بلا انقطاع در حوزه‌های علمیه، شاگردان زیادی را تربیت نموده؛ شاگردانی مانند آیات عظام: ۱. سید محمد کاظم طباطبایی یزدی؛ ۲. شیخ الشریعه اصفهانی؛ ۳. شیخ محمد هادی تهرانی؛ ۴. سید ابو تراب خوانساری؛ ۵. میرزا محمد جواد اصفهانی؛ ۶. شیخ احمد بیدآبادی؛ ۷. شیخ محمد علی شاه آبادی. ۴ - آثار۱. حرمة ذبائح اهل الکتاب (اولین تالیف ایشان، در اوان بلوغ)؛ ۲. «اصول آل الرسول»؛ ۳. «مبانی الاصول»؛ ۴. رساله‌ای در حجیت استصحاب؛ ۵. منظومه‌ای در اصول الفقه؛ ۶. رساله‌ای در اثبات عدم حجیت فقه الرضا علیه‌السّلام ؛ ۷. رساله رجالیه در احوال ابو بصیر؛ ۸. کتاب حل العسیر فی احکام العصیر؛ ۹. المقالات اللطیفة فی غوامض علم الاصول؛ ۱۰. رساله عملیه با عنوان «احکام الایمان»؛ ۱۱. رساله‌ای در نماز؛ ۱۲. رساله‌ای در روزه؛ ۱۳. رساله مناسک حج؛ ۱۴. رساله صیغ العقود؛ ۱۵. رساله‌ای در علم تجوید؛ ۱۶. کتاب پرسش و پاسخ در مورد مسائلی که در طول عمر از وی پرسیده‌اند؛ ۱۷. شرح بر منظومه «الدرة النجفیة» بحر العلوم در فقه؛ ۱۸. حاشیه بر «ریاض المسائل» علامه طباطبایی؛ ۱۹. رساله‌ای درتقدیم تحمید علی التسبیح در تسبیحات حضرت زهرا سلام‌الله‌علیهم ؛ ۲۰. رساله‌ای در چگونگی استخاره؛ ۲۱. افضلیة الصلوات فی اوائل اوقاتها الا فی ستین موردا؛ ۲۲. رساله‌ای در احوال محمد بن اسماعیل بن بزیع، وزیر خلیفه عباسی که از اجلاء اصحاب امام رضا علیه‌السّلام است؛ ۲۳. رساله‌ای در احوال حضرت عبد العظیم حسنی علیه‌السّلام و شرح احادیث آن جناب؛ ۲۴. رساله‌ای در احوال معمر ابی الدنیای مغربی؛ ۲۵. کتاب «الفوائد الرجالیة»؛ ۲۶. کتاب «اربعین حدیثا»؛ ۲۷. جواهر العلوم؛ ۲۸. رساله‌ای در محاذات زن و مرد در نماز؛ ۲۹. رساله‌های گوناگون فقهی در شرح مباحث و غوامض برخی از ابواب و فروعات فقهیه؛ ۳۰. میزان الانساب در احوال امام زادگان اصفهان. ۵ - وفاتدر اوخر سال ۱۳۱۸ ق، میرزا هاشم، عازم حج بیت الله الحرام گردید و اهل اصفهان، او را بدرقه کردند تا به سوی دیار آشنا رهسپار شد. قصد میرزا آن بود که قبل از عزیمت به بیت الله الحرام، به زیارت عتبات مقدسه عراق مشرف گردد و از آن دیار مقدس، به سوی دیار حجاز عازم گردد؛ بدین جهت، پس از طی مسافت اصفهان تا عتبات عالیات، اوایل ماه مبارک رمضان، به سرزمین نجف اشرف واصل گردید و گویا صاحب وادی السلام او را دعوت کرده بود تا در جوار او آرام گیرد. در آن هنگام، ضعف و مرض بر او مستولی شد تا آنکه مداوای اطباء نیز ثمر نبخشید و در روز هجدهم رمضان المبارک سال ۱۳۱۸ ق، به دیار باقی شتافت. در پی ارتحال وی، مردمان از عوام و دانشمندان، پیکر پاکش را با تجلیل فراوان، بر روی دست‌ها تشییع کردند و آیة الله شیخ محمد طه نجفی رحمة‌الله‌علیه ، بر پیکرش نماز خواند و سپس جسم مطهرش را در مقبره مخصوصی که برای او بنا شده بود، مدفون ساختند. ۶ - پانویس۷ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |